Waar is die stemme van werkersklas- en plattelandse swart vroue in die groter storie oor COVID-19 in Suid-Afrika? Dit is 'n vraag wat ek elke dag vra terwyl ek die koerante lees, na die skynbaar eindelose nuusberigte oor radio en televisie luister en kyk. Die afgelope paar dae was ek op die foon en het boodskappe via WhatsApp en SMS met vroue van Newcastle na Somkhele na Lephalale verhandel en dit val my op hoe die stories wat hulle vertel van wat hulle tydens hierdie pandemie in die gesig staar, telkens dieselfde is.

Water is een van die mees brandende probleme. Elke aankondiging van die staatsdiens oor COVID-19 beklemtoon die kritieke belangrikheid van handewas en higiëne in die algemeen. Maar hoe is dit moontlik in 'n konteks waar die krane vir miljoene droog loop, die riviere weens droogte opdroog, of besoedel is deur of herlei is tot voordeel van 'n nabygeleë steenkoolmyn of steenkoolkragstasies?

Wat sê vroue in Suid-Afrika oor water?

"Ons het geen lopende water nie, ons sukkel regtig in ons gemeenskappe, ons moet twee kilometer stap om skoon water op te vang en dit is nie veilig nie. Die stroom is in die middel van die oerwoud, ons is bang dat ons deur slange aangeval kan word en vroue loop 'n groot risiko om geteister te word, ons het nie 'n ander keuse as om so ver te loop nie, ons is bekommerd dat ons siek sal word. Ons wens ons regering kan ons hoor." – Mama Medical Nziba, aktivis, Somkhele, KwaZulu-Natal

"Ons is bang as COVID-19 die gebied kan binnedring, sal diegene wat ryk en ryk is, oorleef en 'n verwoestende impak op ons sal hê. Dit is 'n ernstige skending van ons menseregte, niemand moet water of lewe ontsê word nie. Die regering laat mynmaatskappye toe om water vir wins te bedryf en toegang te verkry. Ek vra myself af of water werklik 'n mensereg was, hoekom het ons dit nie? As korona mense doodmaak, is ek bang dat mense in my gemeenskap maklik besmet sal word, want tuisbly is 'n beperking wat nie realisties gevolg kan word nie." – Yvonne Sampear, aktivis, Phola-Ogies, Mpumalanga

"Ek is siek en oud, dit is vir my moeilik om in 'n plakkershut sonder water te woon. Ek het nie eens iemand wat my met die insameling kan help nie. Ek kan net een emmer water per dag vul, wanneer dit reën en koud word dit vir my erger. My liggaam het pyn, ek het nie krag nie, soms moet ek dit net doen vir my oorlewing. Wat dinge vererger, munisipaliteite besluit wie water moet hê en as arm mense word ons uitgesluit. Ek betaal die prys om arm te wees. Ek voel die impak op my hart en my siek ou lyf." – Gogo Emma, Phola-Ogies, Mpumalanga

"Daar is 'n stille stryd tussen die armes en rykes oor hierdie ding wat water genoem word. Ons desperaatheid om toegang tot water te hê, is onsigbaar vir die oë van ons leiers. Ons is al jare lank as vanselfsprekend aanvaar. In Bambanani is water nie toeganklik vir water nie, ons het water uit die boorgat gekry wat nie meer werk nie. Ons moet nou water koop om te drink of motors huur om dorp toe te gaan om met die emmers te gaan haal. Daar is geen teken dat daar watertenks aan die mense verskaf sal word soos die ministerie aangekondig het nie. Ons voel hopeloos." – Nelly Nkosi, Ermelo, Mpumalanga

Die realiteit in Suid-Afrika (en rondom die streek) is dat baie huishoudings nie voldoende toegang tot water en energie het nie. Oor die algemeen is dit vroue wat die verantwoordelikheid dra om water te kry. Ons navorsing het getoon dat die meerderheid vroue in gemeenskappe tot agt uur per dag spandeer om water vir hul huise te gaan haal. Hulle word gedwing om hul huise onbeskermd te verlaat en hul lewens in gevaar te stel. Die Suid-Afrikaanse regering het effektief 'n paar ingrypings aangekondig wat gedoen moet word, maar hierdie ingrypings is blind wanneer die negatiewe gevolge van die pandemie op vroue se daaglikse stryd ontleed word. Met die skielike inperking vind vroue hulself geïsoleer, alleen en kwesbaar, wat is die opsies? Feitlik geen.

Die Somkhele-waterkrisis is net een verhaal in 'n bundel verhale ...

Somkhele, KwaZulu-Natal is net een dorp waar die waterkrisis besonder swaar getref het. Meer as 15 jaar het vroue van Somkhele geen water in hul munisipaliteit gehad nie. Vir hulle is die grootste bekommernis die realiteit dat hulle nie sosiale distansiëring kan beoefen nie en tuis kan bly soos voorgeskryf. In 2016 - 2017 het hulle deelnemende aksie-navorsing gedoen om te leer hoe die nabygeleë Tendele-myn hul toegang tot water beïnvloed het en hul bevindings aan die plaaslike regering voorgelê waar hulle optrede belowe is. Tog het hulle steeds niks nie.

Read more about die Somkhele-gemeenskap en organisering rondom water in Die Waterkrisis in 'n tyd van die COVID-19-krisis

In 2019 is sowat 29 vroue in Somkhele in hegtenis geneem omdat hulle 'n betoging gereël het wat veg vir watervoorsiening. Hulle is nege dae tronkstraf opgelê vir die beskadiging van munisipale pad en eiendomme. Vroue het hulself georganiseer om die saak deur demonstrasie te eskaleer omdat skakeling met plaaslike leiers geen resultate opgelewer het nie. Onmiddellik ná hul vrylating het raadslede hulle gehaas om hulle toe te spreek en toegang tot water belowe. Maar hulle glo dat dit nog 'n leë belofte was.

Die minister van menslike nedersettings, water en sanitasie, Lindiwe Sisulu, het belowe om die voorsiening van water aan gemeenskappe op te skaal. Die vroue in Somkhele het geen voordeel uit hierdie aankondiging geniet nie en hulle is bekommerd dat as die virus hul gebiede sou bereik, dit vrugbare grond sal vind om te versprei.

In Phola, Mpumalanga – 'n provinsie met 12 steenkoolkragstasies en die ergste stikstofdioksiedbesoedeling ter wêreld – word die las om skoon water te kry ook op vroue geplaas. Daar is nie genoeg toegang tot water vir versorging en sanitasie nie. Gereelde watersnitte beteken dat vroue gedwing word om water by gemeenskaplike krane te kry. In elke huishouding werk vroue om te verseker dat daar 20 emmers water is vir kook, drink, bad, was en ander daaglikse behoeftes. Hierdie daaglikse las vir vroue en jong meisies is swaar, veral wanneer vroue versigtig moet wees terwyl hulle gemeenskaplike waterbronne gebruik om hul eie gesondheid te beskerm, "Gebrek aan water in ons landelike gemeenskap dit is 'n nadeel, dit hou groot gevaar in ons lewens in, en ons kan nie eens bekostig om ontsmettingsmiddels te koop nie."

Koronavirus kan dodelik wees, veral vir bejaardes en mense met ander gesondheidsprobleme in Suid-Afrika. Die mense wat naby besoedelde steenkoolmyne, petrochemiese nywerhede en steenkoolkragstasies soos Vaaldriehoek, Mpumalanga en KwaZulu-Natal woon wat reeds siektes soos asma, asemhalingsiektes en tuberkulose ervaar—is soveel kwesbaarder.

Niks vir ons, sonder ons nie

Somkhele & Fuleni protes, bekendstelling van FPAR-verslagDie stryd om COVID te bekamp - 19 kan nie sonder vroue gewen word nie. Alhoewel daar in baie gevalle meer mans as vroue is wat deur die virus geraak word, maar die uitval van sosiale en ekonomiese ontwrigting wat deur die virus veroorsaak word, tref vroue besonder hard. Die las van onbetaalde versorgingswerk gaan verdubbel word omdat vroue in die voorste linie geplaas gaan word om siek familielede te versorg. Vroue is grootliks verantwoordelik vir die instandhouding van huishoudings en die verskaffing van tuisversorgingsdienste in die gemeenskap.

Die pandemie het die kapitalistiese stelsel blootgelê wat korrup is en slegs min individue bevoordeel terwyl arm gemeenskappe in die steek gelaat word. COVID-19 onthul die talle ineengestrengelde krisisse wat tans in Suid-Afrika ter sprake is. Krisisse van water, gesondheidsorg en sorg, energie-ongelykheid, geslagsverskille en geweld, werkloosheid en armoede, die impak van klimaatsverandering as gevolg van droogtes sowel as rampgereedheid regoor die land, en disinformasie. Tog bied dit ook die geleentheid om hierdie kritieke kwessies nou aan te pak en solidariteit en beweging onder leiding van vroue te bou vir transformerende oplossings en 'n ander wêreld vir vroue en vir gemeenskappe.

Deur Caroline Ntaopane, WoMin met bydraes van Lorraine Kakaza